Będzie to zupełnie inny post od ostatnich. Ponad dwa lata temu moja koleżanka kończyła swoją karierę studentki dziennikarstwa. Przygotowywała jako pracę dyplomową reportaż radiowy o Stanie Cerović ostatniej czarnogórskiej Вирџиние (czyt. wirdżinie), jak ją nazywają.
Kim były virdżiny? Ano w dużym uproszczeniu kobiety, które z braku męskiego potomka w rodzinie w okresie dzieciństwa przyjmowały rolę chłopca, a potem mężczyzny. Nie tylko w kontekście objęcia obowiązków, które przypadały mężczyznom (prowadzenie gospodarstwa), ale i miały prawo do zachowywania się jak prawdziwy mężczyzna: pić, palić, zachowywać i ubierać się po męsku, spędzać czas wolny w ich towarzystwie. Warunkiem było zachowanie czystości. Zjawisko przejmowania roli męskiej przez dziewczynki, wydaje się być unikatowe, znane jest w północnej Albanii, Czarnogórze, Macedonii, na południu Serbii, od XIX wieku.
Z różnych tekstów, które czytałam wynika ten sam ciekawy wniosek, niemalże wszystkie virdżiny pałały wyjątkową niechęcią w stosunku do kobiet, irytowało je sama ich obecność, sposób zachowania, tematy, na które rozmawiały.
Ciekawy jest również opisany przypadek Miraša Karadžića, który to urodził się jako Milica, jednak po śmierci ojca matka podjęła decyzję, że dziewczynka przywdzieje męskie ubrania. Milica w dokumentach państwowych figurowała jako gospodarz Miraš i do tego stopnia wcieliła się w rolę męską, iż podobno wystąpił u niej całkowity zanik menstruacji. Podobno za pozwoleniem księdza, została pochowana w męskim ubraniu.
Zjawisko to wykraczało (a może nadal wykracza) po za granice religii, występowało w społecznościach zarówno muzułmańskich, jak i katolickich, czy prawosławnych.
W Czarnogórze podobno pozostała tylko jedna virdżina – właśnie Stana. W Albanii można ich do dziś spotkać kilkadziesiąt.
A oto fragmenty wspomnianego reportażu, przesłuchany, jako tako przetłumaczony, zapisany. Rozmowę prowadziła Nataša Krsmanović:
W Czarnogórze, niedaleko od Szawnika, a daleko od współczesnego świata już ponad 70 lat żyje Stana Cerović. Najmłodsza córka Milije Cerovića i zarazem jego jedyny spadkobierca. Jedna z ostatnich czarnogórskich virdżin, jak jest znana wśród ludzi. Zimy spędza we wsi Tuszina, a lato na stokach pasma górskiego Sinjajevina.
Odkąd przybyła do swojej koleby w Sinjajevinie, Stana Cerović od pogoni za swoimi krowami, które w górach niemalże zdziczały, Stana nie nadąża ni chleba zjeść. Filiżanka mleka i młody kajmak przed snem to jedyne co zdąży złapać, a tak jest, jak mówi, od czasu gdy w domu nie ma kobiecej ręki. Dwie starsze siostry dawno wyszły za mąż. Borika jest w miasteczku i nie porusza się, a najmłodsza siostra Koka umarła 20 lat temu.
Stana: jaka to była piękność eh, do dziś ją wspominają, umarła młodo
Dziennikarka: wyszła za mąż?
S.: nie. Przychodzili ludzie uczeni, mało który chłop,(…) gdybyś ją zobaczyła na zdjęciu… ale jakiś zły los, musi być jakiś los
Dz.: a czy miałyście więcej braci, sióstr?
S.: jedna wyszła za mąż w Bukovicy, jedna w okolicy Żabljaka, a dwaj bracia umarli jako dzieci, eee tak to. Jak nie da to nie da.
Dlatego, że nie miały brata, najmłodsza z sióstr, Stana, już jako dziecko zdecydowała, że nigdy nie wyjdzie za mąż, nie zmieni nazwiska Cerović, i że nie opuści ojcowizny. Ludzie taką kobietę nazywa virdżina, tobelija lub ostajnica.
Dz.: a ty kiedyś wyszłaś za mąż?
S.: a co to mówisz! Słyszysz, co się mnie pyta, że wyjdę za mąż jeszcze nie zwariowałam, że zostawię mój ładny dom i odejdę do cudzego. Nie ja, na boga, wiesz… ja to jak taka byłam, ja tacie powiedziałam, że ja nie chcę cię tato zostawić, one niech idą gdziekolwiek chcą …
I odeszły szybko, a ona dzieciństwo spędziła z chłopcami. Rówieśnice mówią, że nigdy jej nie widziały w spódnicy, że jeszcze rzadziej, że zachowuje się jak dziewczynka.
Kobieta: ja odkąd ją znam na zabawach tańczyła tak samo jak mężczyzna, ona nie tańczyła tak jak my, ale jak mężczyzna i zawsze stawiała szajkaczę, czapkę na bakier.
Dz.: a czy chciała się bawić z dziewczynkami?
Kobieta: nigdy jej nie widziałam, tylko z mężczyznami i ona jest prawdziwym mężczyzną!
Z daleka i wygląda jak mężczyzna. W szerokich spodniach, wełnianym swetrze i z przekrzywionym czerwonym beretem na głowie. Jedynie po wzroście można powiedzieć, że nie jest to typowy czarnogórski gospodarz.
S.: wszyscy mi z rodziny mówili, że przypominam tatę, jestem podobna do taty, a tata był poważany, brali z niego przykład… a byłam i ja ….. 8 lat, nie było lepszego, ładniejszego ucznia ode mnie. Ale bieda mnie zniszczy, umrze ojciec, umrze matka, siostra poszła swoją drogą…wszystko to skończy, wdzięczna.
Jej twarz dziś jest pełna zmarszczek, drobne zielone oczy smutno się śmieją, a ostatnie cztery zęby pokazują się za każdym razem gdy się z całego serca zaśmieje. Mówi jak mężczyzna, żartuje jak młokos, pali jak smok (w oryginale: jak turek). Jedynie jest ciekawska jak prawdziwa kobieta. W rozmowie jest bardzo bezpośrednia, ale i bardzo chłodna i nie przyjemna kiedy pojawi się ktoś kogo nie zna. O tym nas uprzedzono kiedy to w deszczu ruszyliśmy do jej górskiej koleby. Staliśmy półgodziny prze drzwiami, póki Stana nie zebrała swoich krów z pastwiska.
A w środku mimo, iż był jeszcze dzień, było ciemno, choć oko wykol, pokój pachniał mlekiem i tytoniem, a jedyne resztki dnia wpadały do pokoju przez maleńkie okienko, pod którym stał stół z resztkami śniadania. Dwa łóżka z lewej strony, pełne koców, a na ścianach, wylepionych gazetami, dwie lampy oliwne i kalendarz z roku 1991. Wszędzie dookoła garnki i miski, w których przygotowuje się skorup (kajmak). Wokół kuchni porozrzucane drwa, a Stana zamiast rozpalić ogień, najpierw zawija tytoń.
S.: już dawno zostało powiedziane: nie stoi dom na ziemi ale na kobiecie. Człowiek (mężczyzna) jest jak gość, idzie, pracuje, gospodyni w domu, jak przyjdzie przygotowane jedzenie, przygotowane wszystko. A ja sama, jak się zmęczę tam to już mi nic się nie chce.
Maciek Sordyl
Niezły temat. Czasem i w Polsce zdarza się, że powiedzmy trzecia z kolei córka, która miała być wreszcie chłopcem i pomóc na gospodarce, jest potem traktowana bardziej po męsku, ale o tak skrajnej sytuacji czytam po raz pierwszy.
Czytam twojego bloga od kilku miesięcy. Gratuluję pomysłu i wykonania, a jednocześnie wielkie dzięki za przybliżanie kraju, który tak mnie zafascynował w te wakacje, a który wcześniej uznawałem za mało ciekawy. Widziałem, że tematykę rowerową też poruszasz, więc nadmienię tylko, że w bieżącym, grudniowym numerze miesięcznika Rowertour zamieszczono moją relację z wyprawy do Serbii właśnie. Pozwoliłem sobie podrzucić tam też namiar na twój blog. Mam nadzieję, że się nie obrazisz 🙂
Pozdrawiam i trzymaj tak dalej.
Ania
Dzięki za miły komentarz, zawsze fajnie dowiedzieć się o istnieniu jeszcze jednego czytelnika.
Serbia jak każdy kraj ma swoje dobre i złe strony, ale na pewno nie można jej odmówić świetnych ludzi i nadal jeszcze czystej przyrody.
Zajrzałam do Twojej galerii na g+ i powiem, że byłam na twierdzy Golubac 5 lat temu i nie wiem jakim cudem tej tablicy o Zawiszy Czarnym nie znalazłam, a szukałam, szkoda.
Tematyka rowerowa jak najbardziej, teraz z tym kiepsko, kiedyś było bardziej aktywnie, mam nadzieję, że jeszcze będzie. Czas zabrać się i kupić rower, bo na odnalezienie cwaniaka, który mój sobie przywłaszczył już nie liczę.
Szkoda, że nie mam jak przeczytać całego tekstu o waszej wyprawie, na stronie Rowertour jest tylko fragment. Poproszę kogoś w PL by kupił to kiedyś doczytam(czy jest to magazyn ogólnodostępny?).
Pozdrawiam, zaglądaj i koniecznie wybierz się jeszcze kiedyś w te regiony.
beharliblog
A gdzie mozna posluchac tego reportazu?
Jest tez taki film (pewnie znasz) „Virgina” Srdjana Karanovicia. Byl w polskiej telewizji kilka razy tez.
I taka ksiazka (niezbyt mi sie podbala, ale jest:)
http://lubimyczytac.pl/ksiazka/81611/zaprzysiezona-dziewica
pozdrav:)
Ania
Reportaż radiowy to była praca dyplomowa, mam gdzie w wersji mp3, jednak autorka zrobiła bardzo podobny reportaż dla telewizji .
Jak już wspomniałam Stana jest taką ciekawostką dla dziennikarzy i ma już swoje lata, i często powtarza te same teksty…
O a o tej książce nie słyszałam, ale może jednak warto przeczytać?
Maciek Sordyl
Tak, czasopismo jest dostępne dość powszechnie. Może nie w każdym kiosku, ale w większych punktach np. Kolportera, nie mówiąc już o Empiku, spokojnie do kupienia. W razie czego do świąt będzie można jeszcze nabyć, potem nowy numer wychodzi. Będzie mi miło, w końcu „zawsze fajnie dowiedzieć się o istnieniu jeszcze jednego czytelnika”:), zwłaszcza, że trochę musiałem powalczyć z cenzorskimi zapędami redakcji. To co najbardziej mnie urzekło w Serbii, to właśnie jej mieszkańcy i na nich w dużej mierze się skupiałem w relacji. A że zazwyczaj nie owijali swoich poglądów w bawełnę politycznej poprawności, przy okazji siebie i nas goszcząc piwem, winem czy co tam było pod ręką, to niektóre treści do druku się nie do końca spodobały, albo spodobały dopiero po korekcie.
Tablicy przy twierdzy Golubac rzeczywiście cudem można nie zauważyć, bo stoi przy samej drodze:) No ale czasem najciemniej pod latarnią.
Do Serbii na pewno wrócę, może nawet w najbliższe wakacje, bo planuję jeszcze jej kawałek zobaczyć + Bośnię i Czarnogórę lepiej poznać.
Pozdrawiam.
Aggy
Wow, az mnie zmrozilo jak mozna tak bardzo zatracic swoje naturalne cechy z ktorymi sie rodzimy. Od razu mi sie przypomnial film Carlston za Ognjenku. Tak im chlopow brakowalo…………
Renata
Bardzo ciekawy blog, serdecznie pozdrawiam 🙂